UKŁAD SŁONECZNY
Nasz Układ Słoneczny był kiedy obłokiem pyłowo - gazowym rozciągającym się prawie na pół biliona kilometrów. Niespełna pięć miliardów lat temu najprawdopodobniej wybuch niedalekiej gwiazdy spowodował, że przez obłok ten przeszły fale uderzeniowe. Obłok zaczął się kurzyć, a że się obracał - stawał się wolno wirującym dyskiem. Po kolejnych stu milionach lat w rodku dysku utworzyła się kula gazowa. Zaczęły w niej zachodzić reakcje termojądrowe - narodziła się gwiazda, nasze Słońce. W pozostałej częci dysku rodziły się okruchy skał i lodu, zlepiały się w coraz większe bryły, wyłapywały cząsteczki gazu, aż utworzyły się wirujące planety. Mniejsze, skaliste planety powstały bliżej gorącego Słońca, planety olbrzymy utworzyły się na mroźnych obrzeżach dysku.

Słońce widziane z Ziemi.
SŁOŃCE
Wewnątrz Słońca można by zmiecić więcej niż milion planet wielkoci Ziemi. Jest ono olbrzymią kulą gazową, składającą się głównie z wodoru i helu. Wnętrze Słońca (jądro) stanowi "reaktor termojądrowy". Panuje tam tak wysoka temperatura i cinienie, że częć wodoru zmienia się w hel. Podczas tego procesu w każdej sekundzie miliony ton materii zmieniają się w energię, która dociera potem do nas jako wiatło i ciepło. Wodorowego paliwa wystarczy Słońcu jeszcze na najbliższe 5 miliardów lat. Energia z jądra przedostaje się przez obszar promienisty, a potem, razem z gazem, konsekwentnie płynie ku powierzchni Słońca, czyli fotosferze. Droga z jądra do fotosfery zajmuje ponad milion lat, ale potem wystarczy niewiele ponad 8 minut, by słoneczna energia dotarła w postaci wiatła i ciepła na Ziemię! Wokół Słońca nad fotosferą rozciągają się dwie otoczki gazowe - chromosfera i korona.

  • Dane o Słońcu: Nasze Słonce jest jedną z miliardów gwiazd we Wszechwiecie.
  • Wiek: około 4 600 000 000 lat
  • średnia odległoć od Ziemi: 150 000 000 km
  • średnica:1 392 000 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): 5 800
  • Temperatura wnętrza: 15 000 000 (w stopniach Celsjusza): 15 000 000
  • Okres obrotu: 25 ziemskich dni
  • Czas obiegu centrum galaktyki: 225 000 000 lat
  • Liczba planet: 9


    MERKURY
    Powierzchnia Merkurego poznaczona jest kraterami. Są one pamiątkami zderzeń licznych brył skalnych z planetą wkrótce po jej powstaniu. Ponieważ na Merkurym nie ma atmosfery, nie ma też czynników atmosferycznych zacierających lady na powierzchni. Nieliczne atomy gazu tworzą wokół Merkurego jego egzosferę. Płaszcz pod skorupą składa się z - niegdy stopionych - skał. rodek planety zajmuje jądro - kula żelaza większa od naszego Księżyca.

  • Dane o Merkurym:
  • średnia odległoć od Słońca: 57 900 000 km
  • średnica: 4 878 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -185 do 430
  • Doba: 176 ziemskich dni
  • Rok: 88 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 0
  • Nachylenie osi (w stopniach): 0


    WENUS
    Wenus obraca się w odwrotnym kierunku niż Ziemia, a więc Słońce i gwiazdy wschodzą tam na zachodzie, a zachodzą na wschodzie. Widoku tego jednak nie da się podziwiać z powierzchni planety i to nie tylko z powodu zasnuwających niebo gęstych, pomarańczowych chmur dwutlenku siarki wydobywającego się z wulkanów. Atmosfera jest tam zabójcza: już po kilku sekundach człowiek usmażył by się w temperaturze 480 stopni Celsjusza, zostałby zgnieciony przez cinienie 90 razy wyższe niż na Ziemi, udusił się dwutlenkiem węgla i rozpucił w deszczu kwasu siarkowego!

  • Dane o Wenus:
  • średnia odległoć od Słońca: 108 200 000 km
  • średnica: 12 104 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): 480
  • Doba: 117 ziemskich dni
  • Rok: 225 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 0
  • Nachylenie osi (w stopniach): 177 18'

    Ziemia
    ZIEMIA
    Ziemia jest planetą życia. Dotąd nie stwierdzono występowania życia nigdzie indziej. Ziemia i jej atmosfera mają budowę warstwową, jak cebula. Atmosfera najbardziej zewnętrzna to egzosfera, poniżej w tzw. Termosferze jest kilka warstw jonosfery, potem mezosfera, stratosfera i troposfera. Stratosfera zawiera ozon zatrzymujący szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe. Większoć zjawisk pogodowych zachodzi w troposferze. Skorupa ziemska składa się z wielkich płyt unoszących się z na powierzchni płaszcza zbudowanego ze stopionej skały. Przesuwające się płyty zderzają się ze sobą, powodując powstawanie łańcuchów górskich i sfer trzęsień ziemi. Plamy gorąca w płaszczu osłabiają skorupę i powodują powstawanie wulkanów. Kiedy płyta odsuwa się znad plamy gorąca, wulkany wygasają.

  • Dane o Ziemi:
  • średnia odległoć od Słońca: 150 000 000 km
  • średnica: 12 756 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -89 do 58
  • Doba: 24 godziny
  • Rok: 365 dni i 6 godzin
  • Liczba księżyców: 1
  • Nachylenie osi (w stopniach): 23 26'


    MARS
    Mars bywa nazywany Czerwoną Planetą. Rdzawą barwę nadają mu tlenki żelaza w skałach i regolicie ("glebie"). Rzadka marsjańska atmosfera nie nadaje się do oddychania - składa się głównie z dwutlenku węgla. Dawniej z wulkanów oprócz lawy wydobywała się para wodna, która skraplała się z deszczem, a powstałe w ten sposób rzeki żłobiły koryta na powierzchni. Dzi są wyschła, ale woda może być pod powierzchnią zamrożona. Na biegunach występują czapy lodu (zamarzniętej wody) i suchego lodu (zamarzniętego dwutlenku węgla). Na marsjańskim równiku latem bywa 10 stopni Celsjusza ciepła, ale noc jest mroźniejsza niż gdziekolwiek na Ziemi. Nie odstrasza to badaczy, mających nadzieję, że niedługo człowiek stanie na Marsie.

  • Dane o Marsie:
  • średnia odległoć od Słońca: 227 900 000 km
  • średnica: 6787 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -120 do 15
  • Doba: 24 godziny 37 minut
  • Rok: 687 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 2
  • Nachylenie osi (w stopniach): 25 12'

    Jowisz
    JOWISZ
    Jowisz wiruje tak szybko, że wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach. Szybki ruch wirowy i ciepło z wnętrza planety powodują powstawanie silnych wiatrów, dzielących atmosferę na równoleżnikowe opadających lub wznoszących się gazów. Na tarczy Jowisza widać też cyklon o rednicy dwukrotnie większej nią Ziemia, zwany Wielką Czerwoną Plamą. Cyklon ten w ciągu szeciu dni wykonuje pełny obrót w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Ten huragan szaleje na Jowiszu od co najmniej 300 lat. Występujący na Jowiszu wodór i hel są gazami, z których zbudowane są gwiazdy. Grawitacja Jowisza jest jednak za słaba, żeby zgnieć ja wystarczająco mocno, by w rodku cinienie wystarczyło do zapoczątkowania reakcji termojądrowej. Największa planeta naszego Układu jest więc niedoszłą gwiazdą.

  • Dane o Jowiszu:
  • średnia odległoć od Słońca: 778 300 000 km
  • średnica: 142 760 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -150
  • Okres obrotu: 9 godzin 50 minut
  • Rok: 11,86 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 16
  • Nachylenie osi (w stopniach): 3 07'


    SATURN
    Saturn okolony jest malowniczymi piercieniami zbudowanymi z drobnych okruchów lodu i pyłu, a każde takie ziarenko okrąża planetę jak miniaturowy księżyc. Saturn robi pełny obrót wokół swej osi w niecałe 11 godzin więc wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach pod wpływem siły odrodkowej. Atmosfera składa się głównie z wodoru i helu oraz bladych chmur amoniaku. Wichry wiejące na równiku z prędkocią 1800 km na godzinę są dwudziestokrotnie silniejsze od jakiegokolwiek huraganu na Ziemi. Po takiej burzy powstają jasne chmury, utrzymujące się tygodniami w górnych warstwach atmosfery. Największym księżycem Saturna jest Tytan. Jego gęsta atmosfera zawiera związki chemiczne podobne do tych, które umożliwiły powstanie życia na Ziemi przed prawie 4 miliardami lat.

  • Dane o Saturnie:
  • średnia odległoć od Słońca: 1 427 000 000 km
  • średnica: 120 420 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -180
  • Okres obrotu: 10 godzin 39 minut
  • Rok: 29,46 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 18
  • Nachylenie osi (w stopniach): 26 42'


    URAN
    Uran wiruje "leżąc na boku". Jest to wynik zderzenie z okresu powstania Układu Słonecznego. Planeta zachowuje się jak beczka przetacza wzdłuż orbity. Słońce "widzi" jej denko (biegun), potem boki i drugie denko (drugie denko). Kiedy na jednym z biegunów ukazuje się Słońce - pozostaje na niebie przez42 lata, zataczając kręgi najpierw nisko nad horyzontem, a potem wędrując spiralą coraz wyżej. Po 21 latach wisi prawie w zenicie, przez następne 21 lat obniża się spiralą do horyzontu i wreszcie zachodzi na 42 lata.

  • Dane o Uranie:
  • średnia odległoć od Słońca: 2 871 000 000 km
  • średnica: 51 118 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -214
  • Okres obrotu: 17 godzin 14 minut
  • Rok: 84;01 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 15
  • Nachylenie osi (w stopniach): 98

    Mgłaiwca Koński Łeb


    NEPTUN
    Neptun zawdzięcza swój błękitny kolor metanowi. Ten sam gaz nadaje też niebieskie zabarwienie Uranowi. Neptun jest najbardziej wietrzną planetą Układu Słonecznego. Ze wschodu na zachód wieją tam wichry z prędkocią 2200 kilometrów na godzinę. Sonda Voyager 2 i Kosmiczny Teleskop Hubble'a zaobserwowały chmury i ciemne plamy w górnych warstwach atmosfery. Utrzymują się one zwykle najwyżej przez kilka dni. Voyager 2 odkrył wokół Neptuna cztery blade piercienie oraz nowe księżyce.

  • Dane o Neptunie:
  • średnia odległoć od Słońca: 4 497 000 000 km
  • średnica: 49 528 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -220
  • Okres obrotu: 19 godzin 4 minuty
  • Rok: 164,8 ziemskich dni
  • Liczba księżyców: 8
  • Nachylenie osi (w stopniach): 29 36'


    PLUTON
    Na Plutonie nawet w dzień jest ciemno, bo Słońce jest bardzo odległe. Na niebie stale widać księżyc, Charon, z którym Pluton kręci się wokół wspólnego rodka masy. Oba składniki tej "podwójnej planety" oddalone są od siebie zaledwie 20 000 km. Pluton ma bardzo rzadką atmosferę zbudowaną głównie z azotu, tlenku węgla i metanu. Kiedy Pluton jest najbardziej oddalony od Słońca, atmosfera zamarza i pokrywa powierzchnię planety szronem. Pluton jest upstrzony janiejszymi i ciemniejszymi plamami. Zmiany ich położenia mogą wynikać z przewiewania metanowego niegu z miejsca na miejsce. Charon jest dwa razy mniejszy od Plutona i pokryty zmarzniętą wodą. Czy za orbitą Plutona znajdują się jeszcze dalsze planety? Wprawdzie rozciąga się tam obszar sporych ciał niebieskich, ale żadna nie jest prawdziwą planetą.

  • Dane o Plutonie:
  • średnia odległoć od Słońca: 5 913 000 000 km
  • średnica: 2284 km
  • Temperatura na powierzchni (w stopniach Celsjusza): -230
  • Doba: 6 ziemskich dni i 9 godzin
  • Rok: 248,5 ziemskich lat
  • Liczba księżyców: 1
  • Nachylenie osi (w stopniach): 118


    UWAGA!
    Tekst opracowany na podstawie książki: Układ Słoneczny, Wydawnictwo RTW.
    Zdjęcia: Świat Wiedzy, Planeta Ziemia.